حقوق اثر ادبی و هنری (مالکیت ادبی هنری/کپی رایت) حقوقی است که مطابق قانون برای پدیدآورنده یک اثر ادبی و هنری شناخته می ­شود و از طریق اعطای حقوق معنوی و مادی به وی اختیار می دهد تا تکثیر و عرضه اثر خود را کنترل کرده و بهره برداری و استفاده از اثرش توسط دیگران را محدود نموده یا مطابق قرارداد اجازه دهد.

قوانین حمایت از مولف طیف گسترده ای از آثار ادبی و هنری را مورد حمایت قرار می دهند از قبیل کتاب، رساله، جزوه، شعر، ترانه، اثر موسیقی، نقشه و اثر معماری، نقاشی، طراحی، اثر عکاسی، هنرهای دستی، طرح فرش و گلیم، مجسمه، نمایشنامه و فیلمنامه، اثر سینمایی، رقص و پانتومیم و…

خیر، کپی رایت فقط از بیان ایده ­ها و افکار حمایت می کند. بنابراین ایده ها، افکار محض، روش­ها و نظریات هرچند هم ارزشمند باشند از حیطه حمایت قوانین کپی رایت خارج اند. قوانین، از شکلی که افکار و ایده ها در آن بیان می شوند حمایت می کند و خود افکار قابل حمایت نمی باشند.

اثری قابل حمایت است که اصیل باشد. اصالت یعنی اثر باید ناشی از اندیشه، احساسات و تلاش فکری شخص پدیدآونده باشد و به عبارت دیگر شخصیت پدیدآورنده در اثرش نمودار باشد. بنابراین اثری که تقلید و کپی برداری از آثار دیگران یا تقلید محض از آنها باشد نمی تواند واجد حق کپی رایت گردد.
یکی دیگر از شروط اعطای حقوق مادی به پدیدآورنده، انتشار اثر برای اولین بار در ایران می باشد.

پدیدآورنده ثبت اثر ادبی یا هنری دارای دو قسم حق می باشد که جنبه انحصاری دارند: حقوق مادی(به طور کلی شامل بهره برداری های مالی و اقتصادی از اثر) و حقوق معنوی( شامل حقوق مرتبط با شخصیت پدیدآورنده مانند حق بر نام و عنوان اثر).

بله. ترجمه ها، اقتباس ها، تغییر و اصلاح سایر آثار ادبی و هنری، با حفظ حقوق پدیدآورندگان آثار اصلی و عدم لطمه به آن مورد حمایت قانون قرار دارند.

آثار ادبی و هنری به محض ایجاد و خلق به خودی خود تحت حمایت قانون قرار می گیرد و حمایت از آن مشروط به ثبت یا تشریفات دیگری نمی باشد. ثبت اثر امری اختیاری است و پدیدآورنده می تواند اثر خود را در ایران در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به ثبت برساند. فایده ثبت اثر اینست که پدیدآورنده برای اثبات مالکیت خود در دادگاه با ارائه گواهی ثبت از ارائه دلیل دیگری بی نیاز می گردد.

حقوق معنوی پدیدآورنده دائمی است ولی حقوق مادی، مطابق قانون حمایت از مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 اثر ادبی و هنری به مدت عمر پدیدآورنده به اضافه 30 سال از زمان فوت وی بود که این مدت در سال 1389 به موجب مصوبه مجلس شورای اسلامی با اصلاح ماده 12 قانون، به 50 سال افزایش یافت. این مدت در آثار سینمایی، عکاسی و اثر متعلق به شخص حقوقی 30 سال می باشد.

حقوق معنوی قابل انتقال به دیگری نیست اما پدیدآورنده می تواند هر یک از حقوق مادی خود را به دیگری منتقل کرده یا اجازه استفاده از آن را به موجب قرارداد اعطا نماید.

ایران تاکنون به عضویت معاهده های بین المللی حق مولف از جمله معاهده برن (1886)، معاهده حق مولف وایپو (1996)، معاهده رم (1961) و سایر معاهده­ های بین المللی مرتبط با حق مولف و حقوق مرتبط با آن در نیامده است. بنابراین همانطور که پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری سایر کشورها از حقوق مادی اثر خود در داخل ایران برخوردار نیستند پدیدآورندگان آثار انتشار یافته در ایران نیز نمی ­توانند حقوق خود را در سایر کشورها مطالبه نمایند. به دلیل عدم الحاق ایران به معاهده برن، سایر کشورها الزامی به رعایت حقوق پدیدآورندگان ایرانی ندارند. در برخی موارد پدیدآورنده می­تواند از طریق ثبت اثر خود یا رعایت برخی تشریفات وفق قوانین حقوق مولفان سایر کشورها، از حمایت قانونی نسبت به اثرش در آن کشورها بهره مند گردد.

حقوق مرتبط با کپی رایت حقوق افرادی را در بر می گیرد که فعالیتشان دارای اصالت و خلاقیت کافی برای کسب حمایت به عنوان آثار ادبی و هنری نمی باشد ولی آنها به انتشار آثار ادبی و هنری پدیدآورندگان یاری می رسانند. حقوق مرتبط شامل حقوق هنرمندان مجری، تولیدکنندگان برنامه های صوتی و تصویری و سازمان­های پخش رادیویی و تلویزیونی می­باشد. این حقوق در اغلب کشورها تحت قوانین حقوق مرتبط حمایت می­ شود.

نرم افزارهای رایانه ای در ایران مطابق قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای(1379) و آیین نامه آن مورد حمایت قرار گرفته است. این قانون حقوق معنوی و مادی شامل حق نشر، عرضه، اجرا و بهره برداری از آن را به پدیدآورنده آن داده است. نرم افزار رایانه ای ممکن است از لحاظ فنی دارای شرایط اختراع بوده و بتواند به عنوان ثبت اختراع گردد.

آثار ادبی و هنری و حقوق مرتبط در ایران مطابق قانون تجارت الکترونیکی در محیط اینترنت نیز مورد حمایت قرار گرفته است. بنابراین انجام هر یک از اعمال ذکر شده بدون اجازه پدیدآورنده توسط دیگران نقض اثر بوده و تعقیب کیفری و حقوقی را به دنبال دارد.

بله. درصورتی که پدیدآورنده یا مالک قانونی امتیاز یک اثر ادبی یا هنری هستید و شخص دیگری از اثر شما بدون اجازه استفاده کرده و دست کم یکی از حقوق مادی یا معنوی را نقض کرده می توانید با استناد به قوانین حمایت از مولف، فرد متجاوز را در دادگاه حقوقی و کیفری تعقیب کنید.

آثار ادبی و هنری در مواردی بدون رضایت و به طور رایگان قابل استفاده برای سایرین است. این موارد در قانون ایران شامل: 1. نقل قول از آثار با ذکر نام پدیدآورنده 2. استفاده شخصی و بدون هدف تجاری 3. تکثیر از اثر توسط کتابخانه های عمومی و موسسات علمی و آموزشی، می باشد.

قوانین فعلی که مقررات حمایت از پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری را مقرر نموده اند، عبارت است از:
قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان(1348) و اصلاحیه ماده 12 آن مورخ 31/5/89. آیین نامه اجرایی ماده 21 قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان(1350).
قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی.
قانون تجارت الکترونیکی(1382).